تاریخچه فرش دستباف
براساس متون شاهنامه فردوسی شروع فرشبافی و …به زمان تهمورث یعنی دوره پیشدادیان بر می گردد همچنین در متون تاریخی از جمله تاریخ طبری فرش هایی که از مو و پشم حیوانات بافته شده است و آن مدل فرش مورد نظر و توجه آنان واقع گردیده است. کهن ترین نشانه از هنر قالیبافی و فرش دستباف به دوره مفرغ برمی گردد و در شهر سوخته دشت سیستان و جنوب شرقی ایران فرش های حصیری و پارچه ای متعلق به قبل از میلاد می باشد. در زمان هخامنشیان به روایت گزنفون شهر قدیمی ساردیس به قالی های گره باف خود افتخار می کرده زیرا این فرش ها آراسته به هیکل های مردان و قهرمانان افسانه ای و … بوده است.
از قدیمی ترین قالی ها می توان به قالی کشف شده در نقش برجسته کاخ نینوا، فرش پازیریک از پنجمین گور اقوام سکایی، تکه فرش قومس، فرش آناتولی اشاره کرد. در روزگاران اشکانیان فرش مقبره لوکان چین می توان اشاره کرد که از نظر پژوهشگران و متخصصان ، پشم آن از قفقار که جزئی از ایران بوده است. همچنین از دوره ساسانیان تکه فرش قومس و فرش تاریخی و جواهرنشان بهارستان که در تالار بار یافتن کاخ تیسفون پهن بوده بعد از حمله اعراب فرش ها را به غارت در آوردند.
در قرنهای اولیه هجری که اسلام گسترش یافت طرح فرش ها، به دلیل منع شبیه سازی و آراسته و زینت یافتن، تغییر یافت اما در دوره عباسیان که شاهد روز افزون تجملات و قصرهای رنگارنگ زیبا بود این نوع فرش ها رونق یافتند. در زمان سلجوقیان نوع فرش ها و فرش دستباف تکه فرشی بود و با نقش های هندسی بوده است. در سفرنامه ابن بطوطه از فرش های عظیم و با ارزش کاخ غازان خان و فرش های حرم امام رضا نام برده شده است.
فرش دستباف
پادشاهان صفویه در زمینه فرش دستباف اقداماتی انجام داده اند که بصورت زیر می باشد:
شاه اسماعیل در گسترش کارگاه های قالیبافی در شهر تبریز، در زمان شاه تهماسب قالی ایران به اوج کمال می رسد و از جمله این قالی ها می توان به قالی مشهور اردبیل اشاره کرد که در این زمان بافته شده است. شاه عباس به تاسیس چند کارگاه قالیبافی در اصفهان و چند شهر دیگر ایران پرداخت. و امر کرد که هر کارگاهی در شهرهای ایران به روش خود فرش را ببافند تا اصیل بودن آن حفظ شود. اولین قالی بافی ها از طریق ایل ها و طایفه های کوچ نشین و دهات و… به شهر ها انتقال داده شد.
تعداد فرش های این دوره از تاریخ به سه هزار تخته برآورد شده است. اما در دوره های بعد از صفویه، یعنی زمان افشاریه به دلیل جنگهای طولانی و مداوم، بافت فرش های ارزشمند کم شد. از روزگار کریم خان زند دوتخته فرش به جای مانده است که یکی از آنها به دستور حاکم کرمان و دیگری در شیراز تولید و بافته شده است. در روزگار قاجار درخواست برای تهیه فرش ایرانی توسط اروپا و امریکا به شدت افزایش یافت. کشورهای استعمار طلب که به دنبال سودجویی بودند شرکت های چند ملیتی فرش را دایر کردند که در ظاهر به تشویق صادرات فرش و فرش دستباف بپردازند. کتاب هایی که در زمینه فرش نوشته شده اند عبارتند از: کتاب تجارت قالی رنگین به رنگهای جوهری و کتاب یادگار حسن از آثار دین.
اقدامات پادشاهان در زمینه فرش دستباف
نکته قابل توجه این است که در دوره پهلوی کارگاه های فرش بافی و فرش دستباف توسعه یافتند و بهداشت و مسایل آن مورد توجه واقع شدند. در آن دوره دستگاه فرش ماشینی به ایران وارد شد. پس از منحل شدن موسسه قالی ایران شرکت سهامی فرش ایران تاسیس شد و مرکز صنایع دستی و موزه های مربوط به فرش در ایران تاسیس شد. و در نهایت در دوره انقلاب اسلامی برای سازمان دهی و یکپارچگی وضعیت کمی و کیفی تولید و عرضه فرش دستباف مرکز ملی فرش ایران تاسیس شد. هدف از به وجود آمدن این مرکز معرفی جایگاه ارزشمند فرش دستباف ایران و پشتیبانی از بافندگان و طراحان فرش و افزایش صادرات این محصول گرانبها می باشد.
